اندیمشک نوین: در حالی که منتقدان سدسازی، عدم پر شدن سد کرخه در سالهای خشک و کم آب را دلیلی بر انتقادات گسترده خود و محاسبات اشتباه در ساخت این سد اعلام می‌کردند، امروز سد کرخه پر شده و نقش حیاتی خود در مهار سیلاب‌های مخرب را بهمن ماه به رخ کشیده است.
به گزارش اندیمشک نوین به نقل از فصل اقتصاد، سد کرخه به عنوان بزرگترین سد تاریخ ایران با ظرفیت ذخیره‌سازی ۷ میلیارد و ۳۰۰ میلیون مترمکعب در ۲۱ کیلومتری شمال غرب اندیمشک در استان خوزستان (در جنوب غربی ایران) احداث شده است.
هدف از احداث این سد، تأمین آب جهت آبیاری ۳۴۰ هزار هکتار از اراضی پایین دست، کنترل سیلاب‌های مخرب و جلوگیری از خسارت‌های ناشی از آن، تولید انرژی برق‌آبی و کاهش گرادیان هیدرولیکی بوده که در این بین، نقش سد کرخه با توجه به عدم احداث سدهای بالادستی که قرار بود بر روی رودخانه های غربی کشور احداث شود، در کنترل سیلاب‌های مخرب و جلوگیری از خسارت‌های ناشی از آنها بسیار مهم و اثرگذار است؛ به‌گونه‌ای که می توان گفت برای نجات خوزستان از سیلاب‌های مخرب حوضه آبریز کرخه، این سد یک سازه حیاتی است.
سیلاب‌ها عموماً در ماههای مرطوب سال یعنی آبان تا اردیبهشت به وقوع می پیوندد. سیل‌های بزرگ اکثراً در ماههای اسفند، فروردین و اردیبهشت اتفاق می‌افتد چرا که این‌ماهها در ایران ماههای پربارانی است و همزمان با بارش نزولات جوی، با گرم شدن زمین، برف‌ها نیز شروع به آب شدن کرده و آب ناشی از ذوب برف‌ها به روان آبهایی تبدیل می شود که در دامنه کوهستان‌ها جاری می شوند.
حوضه آبریز کرخه یکی از پرآب‌ترین حوضه‌های آبریز ایران است، اگرچه در برخی سالها، همچون سالهای گذشته، وجود دوره‌های خشکسالی و کم‌بارشی، به افت قابل توجه آورد سالانه این حوضه آبریز منجر شده و حتی مخزن سد بزرگ کرخه را تا مرز خشک‌شدن پیش برده، اما دوره‌های پرآبی این حوضه آبریز و حتی سیلابی شدن آن، به‌گونه‌ای بازمی‌گردد که حتی شاید مخزن ۷٫۳ میلیارد مترمکعبی کرخه نیز جوابگوی جمع‌آوری تمامی روان‌آبها و سیلاب‌های این حوضه نباشد.
مطالعات کارشناسان در خصوص ظرفیت‌های سیل‌خیزی حوضه آبریز کرخه و دوره‌های بازگشت سیلاب‌های مخرب در این حوضه، به این نتیجه رسیده بود که در زمان مطالعات تکمیلی این سد در سال ۱۳۶۷ از سوی مشاوران این طرح پیشنهاد ساخت آن با مخزنی ۹ میلیارد مترمکعبی ارائه شده بود تا در سیلاب‌هایی با دوره بازگشت بیش از ۱۰ سال، این سد بتواند ظرفیت مناسب را برای مهار و ذخیره سیلاب روان شده داشته باشد.
بهمن ماه سال جاری، سیلابی با دبی ۶۸۰۰ مترمکعب در ثانیه در حوضه آبریز کرخه رخ داد که اگر این سد بزرگ نبود، بخشی از خوزستان زیر آب می‌رفت. این سیلاب که یکی از بزرگترین سیلاب‌های خوزستان بوده به گونه‌ای در مخزن سد کرخه آرام گرفت که هیچ خسارت جانی و دامی به مردم شهرها و روستاهای پایین دست وارد نشد، فقط با شکستن سیل‌بندهای مسیر رودخانه، خساراتی به زمین‌های کشاورزی مردم وارد شد.
با این وجود در سالهای اخیر، خشکسالی حاکم بر کشور و به تبع آن کاهش آوردهای رودخانه‌ای در تمامی حوضه‌های آبریز و به خصوص حوضه آبریز کرخه منجر به کم آبی و رو به خشکی قرار گرفتن مخزن سد کرخه شده بود. برخی منتقدان سدسازی با اشاره به خشکی و کم‌آبی مخزن کرخه در سالهای اخیر، این سد را نمونه‌ای از سدسازی‌های بی‌رویه و بدون توجیه اعلام کردند و از هدردادن منابع مالی برای سدهایی که حتی پر نمی شوند انتقاد کردند.
بارها منتقدان، ساخت سد کرخه را اشتباه دانسته و یا عنوان کرده‌اند که این سد با ظرفیت ۷ میلیارد مترمکعبی هیچ‌وقت پر نمی‌شود. از این نمونه می توان به اظهارات “محمد درویش” و “عباس پاپی زاده” اشاره کرد.
عباس پاپی زاده نماینده وقت مردم دزفول در مجلس شورای اسلامی در سال ۹۴، در اظهارنظری اعلام کرد: “سد کرخه برای ذخیره ۷٫۵ میلیارد متر مکعب آب طراحی شده بود اما حجم آب پشت آن فقط ۱٫۵ میلیارد مترمکعب است و در شرایطی که برای کشاورزی به آب نیاز داریم، آبی پشت سد نیست و ساخت این سد اشتباه بوده است.” ( لینک خبر )
محمد درویش مدیرکل وقت دفتر مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست نیز در سال ۹۵ در مصاحبه‌ای اعلام کرد: “هیچ جای دنیا سد نمی‌سازند برای این که سیلاب را کنترل کنند. هزینه‌های میلیاردی که برای احداث سد می‌شود به خاطر این نیست که سازه‌هایی بسازیم که باعث شود تا سیلی خسارت‌بار در پایین دست اتفاق نیفتد. ” ( لینک خبر )
این فعال محیط زیستی در قالب یادداشتی در آبان‌ماه سال ۹۴ اظهار کرد: “هموطنان عرب‌زبان ما از این سد (سد کرخه) با عنوان «سد عرب کُش» یاد می‌کنند” ( لینک خبر )
نگاهی به این اظهارات عجیب منتقدان سدسازی در کنار واقعیت‌های امروز، ناآگاهی آنها را از نقش سدهای بزرگی چون کرخه در مهار سیلاب‌های بزرگ بیش از پیش نشان می‌دهد. چرا که در واقع باید سد کرخه را با توجه به نقش موثرش در مهار روان‌آبها و تنظیم آن برای مصارف پایین دست و همچنین مهار سیلاب‌های مخرب، “سد زندگی” نامید.
این روزها سد کرخه تقریبا پر شده و در صورت توقف رهاسازی آب از دریچه‌های آن، امکان سرریز شدن آن وجود دارد و برای آنکه جایی برای مهار و ذخیره سیلاب‌های احتمالی در این سد بزرگ وجود داشته باشد، به‌ناچار انتقال آب از این سد و رهاسازی آب با رشد چندبرابری در دستور کار قرار گرفته است.
در واقع منتقدانی که محاسبات مجموعه وزارت نیرو را برای ساخت سد کرخه با استنباط عدم پر شدن مخزن این سد در سالهای کم‌آبی اشتباه می‌دانستند، به بازگشت دوره‌های پرآبی و سیلابی رودخانه کرخه آگاهی نداشتند.
طبق مطالعات صورت گرفته بر روی این حوضه آبریز، دوره بازگشت سیلاب‌هایی با دبی بیش از ۶۰۰۰ مترمکعب در ثانیه ۵۰ ساله و دوره وقوع سیلاب‌هایی با دبی بیش از ۱۱ هزار مترمکعب در ثانیه ۱۰۰۰ ساله است و نمی توان زمان دقیقی برای وقوع این سیلاب‌های مخرب از سالها قبل مشخص کرد.