اندیمشک نوین: مرجان یشایایی، دکتر بهنام اوحدی، روان پزشک: بعد از چند دهه که سیاست های کلی بر کتمان یا پرده پوشی آزارهای جنسی کودکان بوده، امروز به نظر می رسد مسوولان به این نتیجه رسیده اند باید درباره این پدیده هولناک با وجود فقدان آمارهای درست به دلایل مختلف از جمله گزارش ندادن خانواده ها از ترس آبرو و نیز بازگو نکردن این آزارها از سوی کودکان از ترس تنبیه یا نداشتن آموزش کافی، انکار یا کتمان را کنار بگذارند.
اولین گام در این راه طرح درست مساله است. برای روشن تر شدن ابعاد موضوع با دکتر بهنام اوحدی، روان پزشک و کامش درمانگر گفت و گو کرده ایم.
آقای دکتر! تعریف سوءاستفاده جنسی چیست؟
– هر نوع رفتار یا گفتاری که به دلیل انجام آن حقی از کودک زائل شود و در معرض خطر جنسی قرار بگیرد، سوءاستفاده جنسی می دانیم که برخلاف تصور اغلب مردم که آن را رفتاری به شدت خشونت بار می دانند، می تواند طیف وسیعی از اقدامات را شامل شود؛ از لمس شهوت انگیز بدن کودک گرفته تا در آغوش گرفتن، بوسیدن، خوابیدن در رختخوابی مشترک یا حتی نگاه آزاردهنده مصادیق سوءاستفاده جنسی هستند.
در کودکانی که مورد سوءاستفاده جنسی قرار گرفته اند، چه علائمی ممکن است دیده شود؟
– علائم خاص در این کودکان اغلب ناشی از اضطراب و افسردگی است، مانند شب ادراری، ناخن جویدن، گوشه گیری با ترس یا گوشه گیری از فردی خاص یا کشیدن نقاشی های سیاه که در آنها یکی از افراد خانواده یا نزدیکان بزرگتر از بقیه با عضو تناسلی نشان داده می شود. این علائم معمولا ناگهانی در کودک بروز می کند. خانواده ها متاسفانه کمتر متوجه دلیل این رفتارها می شوند. افرادی که کودکان را مورد آزار با سوءاستفاده قرار می دهند، معمولا از تهدید یا تطمیع استفاده می کنند. تطمیع با اسباب بازی با خوراکی بیشتر انجام می شود و تهدید به صورت تهدید به قتل و توصیف صحنه های آن، مثلا روده هایت را بیرون می ریزم.
نقش پدرومادر در پیشگیری از این نوع آزارها چیست؟
– اولین شرط این است که پدر و مادر خود آموزش های درست را فراگرفته و نسبت به این حوادث و علائم آن حساس باشند. حالات روانی فرزندشان و روابط او را حتی با نزدیک ترین اعضای خانواده زیر نظر داشته باشند و از هیچ نشانه ای در خلق و خوی کودک آسان نگذرند. والدین باید به صراحت به کودک خود درباره پیشگیری از سوءاستفاده جنسی آموزش بدهند از جمله بگویند هیچ کس حتی نزدیک ترین خویشاوندان هم حق لمس یا تماشای اعضای خصوصی آنها را ندارد و در صورت وقوع به کودک بگویند حتما آنها را در جریان بگذارد. پدر و مادر باید آنقدر با فرزندشان نزدیک و دوست باشند که کودک جرات کند بدون ترس از تنبیه یا توبیخ، مسائل خود را با آنها در میان بگذارد.
حتی کودک باید بداند پزشک هم تنها با حضور مادر یا پدر بچه می تواند بدن او را معاینه کند چرا که موارد بسیاری دیده شده افراد سوءاستفاده کننده با این حرف که دکتر هستند و می خواهند کودک را معاینه کنند، وی را گول زده اند. کودک باید آموزش ببیند که افراد غیر، تنها در حضور والدینش می توانند به او نزدیک شوند. از طرف دیگر، والدین باید هوشیار باشند بسیاری از کودک آزاری ها از طرف افراد نزدیک به کودک انجام می گیرد و صرف رابطه نزدیک خویشاوندی نمی تواند ایمنی فرزندشان را تضمین کند. پدر و مادر باید نوع این سوءاستفاده ها را با صراحت برای کودکانشان تشریح کنند.
چه افرادی معمولا مرتکب این رفتارها می شوند؟
– این نوع رفتارها بیشتر از سوی ۲ گروه سر می زند؛ نوجوانان تازه بالغ که انرژی شهوانی خود را نمی توانند درست تخلیه با کنترل کنند و افرادی که قبلا در سنین کودکی با نوجوانی قربانی آزارهای جنسی بوده اند. بسیاری از افراد با شخصیت ضد اجتماعی یا مرزی که در سنین کودکی مورد سوءاستفاده قرار گرفته اند، سعی می کنند درد و رنج حاصل از این خاطره ناخوشایند را از دوش خود بردارند و بر دوش دیگری بگذارند. این بزرگسالان افکار بیمار گونه ای دارند و حضور کودک می تواند برایشان تحریک کننده باشند، به خصوص که کودکان تاب مقاومت ندارند و زود تسلیم می شوند. این حالت در برخی افراد مادرزادی است، اما اغلب تربیتی است.
برای این افراد، دیدن کودکان خردسالی که آرایش شده اند با لباس هایی مانند بزرگسالان پوشیده اند، تحریک آمیز است. اصولا انتشار تصویر یک دختربچه آرایش کرده مانند آنچه متاسفانه گاهی روی جلد مجلات می بینیم، کاری خلاف اخلاق و عرف اجتماعی است و باید با آن مقابله کرد. این افراد که سعی می کنند با تظاهرات افراطی کودک دوستانه والدین را گول بزنند و به کودکان نزدیک شوند، غالبا مرحله به مرحله خود را به کودک نزدیک می کنند و طیف سنی قربانیان بیشتر بین ۱۰ تا ۱۴ سال گزارش شده است. برای تعریف علمی از سوءاستفاده جنسی کودک، باید اختلاف سن قربانی با سن فرد سوءاستفاده کننده دست کم ۶ سال باشد و اختلاف سنی های کمتر در رده کنجکاوی های جنسی طبقه بندی می شوند.
آموزش جنسی چگونه باید انجام شود؟
– این آموزش باید از کودکی و قدم به قدم با توجه به سن کودک داده شود. از همان هنگام که کودک می پرسد من دخترم با پسر؟ می توان آموزش های جنسی را آغاز کرد، مثلا به کودک گفت به این دلیل که ناحیه خصوصیات به این شکل است و در آینده مانند پدرت ریش و سبیل در می آوری یا مانند مادرت سینه هایت رشد می کند، تو پسری یا دختر.
اگر کودک پرسید بچه چگونه به دنیا می آید؟
– باز هم با توجه به سن کودک، این توضیحات متفاوت است؛ مثلا می توان به بچه گفت وقتی من و پدرت ازدواج کردیم، یکدیگر را دوست داشتیم و از خدا خواستیم موجودی را به ما بدهد که نیمی از من باشد و نیمی از پدرت. خداوند دعای ما را شنید و از ما خواست نشانش بدهیم که واقعا به هم علاقه مندیم و ما این را با بوسیدن و نوازش به خداوند ثابت کردیم و تو نصیب ما شدی. این توضیح برای کودک کافی است، اما اگر کودک اصل آمیزش را متوجه شده باشد، مادر می تواند در فضای ایمنی با مثال آوردن از جفت گیری جانورانی که بچه دیده، مانند سگ ها و گربه ها، توضیحات بیشتری به بچه بدهد. نکته مهم در آموزش جنسی به کودکان این است که نباید به اصل ارگاسم
تا وقتی که کودک کلاس هفتم یا هشتم می رود، اشاره و همه چیز در راستای بچه آوردن و تولید نسل توضیح داده شود. اصل مهم در آموزش جنسی آموزش پیشگیرانه است، به این معنی که بچه باید یاد بگیرد کسی نباید اعضای خصوصی وی را تماشا یا لمس کند، مگر مادر و نه حتی در همه موارد پدر و پزشک، آن هم زیر نظر پدر و مادر. آموزش مهم دیگر در مورد افراد غریبه است؛ اینکه کودک آموزش ببیند با غریبه ها حرف نزند و جواب سلام آنها را ندهد، دنبال آنها راه نیفتد، از آنها راهنمایی نخواهد و تا حد ممکن از غریبه ها دوری کند که متاسفانه این جنبه از آموزش در فرهنگ ما کمتر دیده می شود.
چه نهادهایی مسوول این آموزش هستند؟
– اصولا متولی این آموزش ها باید مدارس و رسانه های جمعی با سیاستی تدوین شده و کارشناسی باشند، اما فعلا به نظر می رسد سیاست گذاری مدونی در این باره وجود ندارد و نظام آموزشی و اطلاع رسانی ما هنوز اهمیت این آموزش را درک نکرده است. آموزش های جسته و گریخته ای هم که در مدارس توسط معلمان و با استفاده از دانش و تجربه شخصی به دانش آموزان داده می شود، معمولا سازمان نیافته است و اغلب از طرف افکار سنتی جامعه ما محکوم می شود. تاکید در این آموزش ها بر خویشتنداری جنسی به خصوص تا ۲۰ سالگی است و اعتقاد ما این است که اصل آموزش در کشور ما باید بر این پایه بنا شود.
